به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، دانشگاه آزاد اسلامی از ابتدای ظهور کرونا در کشور، توان علمی و اجرایی خود را برای مبارزه با این ویروس منحوس در سطوح گوناگون به صحنه آورد. بخش درمانی این دانشگاه در استان‌های مختلف باتوجه به اعلام نیاز مسئولان استانی، به یاری بیماران کرونایی شتافتند. اساتید، محققان و پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی در عرصه‌های فنی و مهندسی نیز با عملیاتی کردن ایده‌های خود تلاش کردند مواجهه مردم با این ویروس را قدری ساده‌تر کنند. دانشجویان و کارکنان دانشگاه نیز تا سرحد توان در نقاط مختلف کشور برای ضدعفونی کردن و همچنین جمع‌آوری و کمک به مردم آسیب‌دیده بسیج شدند. یکی دیگر از عرصه‌های مشارکت اساتید و محققان دانشگاه آزاد اسلامی نیز در قالب هیات‌های اندیشه‌ورز دیده شد. دکتر طهرانچی اواخر فروردین‌ماه با تاکید بر لزوم فعالیت هیات‌های اندیشه‌ورز استانی در مبحث تولید دانش مواجهه با پاندمی ویروس کرونا گفت: «واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در سراسر کشور باید در این زمینه تمام توان خود را به کار برده و نشست‌های تخصصی با یک پیوستگی لازم در فضای مجازی برگزار کنند.» پس از آن با ابلاغ شیوه‌نامه «تولید دانش مواجهه با چالش‌های حاصل از معضل جهانی ویروس کرونا و استخراج روش‌های کاربست این دانش و بررسی حکمرانی در جهان پساکرونا» کارگروه‌های مختلفی برای بررسی ابعاد تاثیرات کرونا تشکیل شد. در همین راستا با حسن خیری، رئیس مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی برای بررسی عملکرد کارگروه‌های مطالعاتی درخصوص کرونا و فعالیت‌های آتی این مرکز به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
فعالیت‌ها و عملکرد هیات‌های اندیشه‌ورز در موضوع کرونا را تشریح کنید.
پس از صدور بخشنامه رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در تاریخ شانزدهم فروردین‌ماه امسال، درخصوص پویش علم بومی با موضوع حکمرانی اسلامی در جهان پساکرونا که حاوی این مطلب بود تا گفتمانی اتفاق بیفتد و زمینه مشارکت هیات‌های علمی را فراهم کند. هیات‌های اندیشه‌ورز هم در این خصوص فعال شدند. تا پس از مطالعات اولیه در این‌باره زمینه رسیدن به یک مدل حکمرانی اسلامی در جهان پس از کرونا فراهم شود. پس از ابلاغ این بخشنامه، بلافاصله مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی علوم انسانی موضوع را در دستورکار قرار داد و براساس جدول زمان‌بندی طی دو هفته شکل‌گیری کارگروه‌ها اتفاق افتاد. هیات‌های اندیشه‌ورز توجیه شده و آنها بعضا به‌صورت مستقل موضوعاتی را پیشنهاد کردند. بعضی از آنها براساس تخصص‌شان افرادی را به مرکز معرفی کردند و ماحصل آن تشکیل بیش از 40 کارگروه بود که 20 کارگروه استانی و 20 کارگروه دیگر هم در مرکز مطالعات این کارگروه‌ها آغاز به‌کار کردند.
آماری از تعداد کارگروه‌های فعال وجود دارد؟
این کار در 42 کارگروه با موضوعات مختلفی همچون علوم انسانی و هنر، اقتصاد، سیاست، فرهنگ، اجتماع، فضای مجازی، رسانه، خبرگزاری، رادیو‌وتلویزیون، حقوق، فقه، علوم دینی، علوم رفتاری، روانشناسی، مشاوره، علوم زیستی، محیط‌زیست، سلامت و علوم پزشکی مرتبط با سلامت اجتماع شروع شد.
این کارگروه‌ها درخصوص کرونا چه محورهایی را پوشش دادند؟ آماری در مورد تعداد جلسات این کارگروه‌ها وجود دارد؟ مجموعا چند ساعت، هیات‌های اندیشه‌ورز درخصوص موضوع کرونا بحث و بررسی داشتند؟
بارش فکری در هریک از کارگروه‌ها با 10 نفر عضو شکل گرفت و در دو زمینه پیامدی و راهبردی در سه سطح بین‌المللی، ملی و خرد پیگیری شد. براساس طرح مشخصی که از قبل داده شده بود مبنی‌بر اینکه ورود و خروج این جزوه‌ها به چه صورت باید باشد، این کار انجام شد؛ ماحصل آن 42 جزوه بود که صفحه‌آرایی و 22 صفحه از آنها چاپ شده و بقیه تا هفته آینده چاپ می‌شود. گزارش اولیه آن به محضر هیات‌رئیسه ارائه شده و بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
این کار از چند جهت حائز اهمیت است؛ اول اینکه توانستیم تهدیدهایی را که با کرونا و امثال آن ایجاد شده بود، برای استفاده بهینه از فضای مجازی و باز شدن باب گفت‌وگو، یعنی گفتمان تبدیل به فرصت کنیم.
چه تعداد از اساتید درگیر این کارگروه‌ها شدند؟
این اتفاق یک جریان‌سازی گفتمانی بود تا 590 عضو هیات‌علمی در جاهای مختلف به صورت تخصصی گرد هم آمده و مباحثه کنند. به‌عبارتی آنها با یک بارش فکری و به‌صورت گفتمانی با علاقه دور هم جمع شدند و کاری را برمبنای تخصصی که دارند پیگیری کردند. این نکته دارای اهمیت است؛ یعنی فضای جدیدی برای آنها ایجاد شد.
590 استاد در 10 جلسه و در برخی از موارد تا 15 جلسه برگزار شده است. در کل حدود 760 جلسه تشکیل شد که همه درخصوص کروناست. 590 استاد در 40 کارگروه و هر کارگروه 10 جلسه بارش فکری داشته و بناست این کار به‌عنوان فاز اول تلقی شود. درصدد هستیم این کار را استمرار بخشیده و ادامه دهیم تا رسیدن به مدل منسجم منظومه‌ای درخصوص حکمرانی اسلامی در جهان پس از کرونا در ابعاد مختلف. بر این اساس فاز دوم شروع شد؛ یعنی به مدیران کارگروه‌ها گفته شده بهترین شیوه‌ای را که می‌توان به آن رسید، به عنوان مدل جامع پیشنهاد دهند. در 11 هفته کار در مرکز مطالعات ساماندهی شد که 10 مورد موضوعی و یک مورد رصد اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی خارج از کشور ماحصل آن بود.
با هدایت این 10 هسته 40 کارگروه سامان داده شدند تا یک مدل حکمرانی اسلامی پساکرونا را بتوان استخراج کرد، به نحوی که مراکز علمی باشد. درحال حاضر این کار شروع شده و قرار است آنچه در فاز اول اتفاق افتاد، بعد از اینکه همه جزوه‌های کارگروه‌های 40گانه چاپ شد، یک جلسه رونمایی با حضور مسئولان دانشگاه، دکتر طهرانچی، معاونان دانشگاه و مسئولان کشوری و مدیران 40 کارگروه برگزار شود. ضمن اینکه در جلسه رونمایی، مدیران کارگروه‌ها یافته‌های علمی‌شان را ارائه می‌دهند. این کار قطعا آثار و برکات زیادی به‌ویژه در تولید یک شبکه گفتمانی علمی در کشور دارد. با استفاده از این فضا و موضوع مشخص، می‌توان به آنچه که الان جزء سیاست‌های دانشگاه و معاونت علوم انسانی و هنر است، یعنی بومی‌سازی، روزآمدی و حکمی‌سازی علوم کمک کرد؛ یعنی با این مطالعه، علوم انسانی را در خدمت نیازهای جامعه و مسائل و آسیب‌های اجتماعی خودمان قرار می‌دهیم که این کمک می‌کند به ایده‌ها، اندیشه‌ها، نظریات بومی انسانی و حکمی که می‌تواند پشتوانه‌ای برای تولید دانش باشد.
هیات‌های اندیشه‌ورز مجموعا چند ساعت درخصوص موضوع کرونا بحث و بررسی داشتند؟
هیات‌های اندیشه‌ورز در جلسات بیش از هفت هزار ساعت بحث و بررسی داشتند، اما مطالعات نیز داشتند. برای گردآوری، تجمیع و بازنویسی این مجموعه‌ها هم یک مجموعه به‌ویژه مدیران، دبیران و کارشناسان کارگروه‌ها وقت گذاشتند، بنابراین این مجموعه محصول 10 هزار ساعت- نفر اعضای هیات‌علمی است.
درمورد خروجی کارگروه‌های علمی توضیح دهید. نتیجه تلاش کارگروه‌ها چگونه منتشر می‌شود؟
نتیجه کارگروه‌ها در حد بسیار محدود چاپ می‌شود و دراختیار مقامات دانشگاه قرار می‌گیرد، اما اینکه به چه نحو منتشر شود، محدود یا گسترده، این در تشخیص مسئولان دانشگاه است. ما از هرکدام از این مجموعه‌ها در حد 10 نسخه چاپ می‌کنیم و به مسئولان ارائه می‌دهیم که این به‌عنوان اولین فاز کار طبیعی است و ادامه کار تا رسیدن به یک مدل مطلوب و جامع و عالمانه ادامه دارد.
آیا خروجی مباحث کارگروه به‌صورت کاربردی در اختیار عموم آحاد جامعه قرار خواهد گرفت یا صرفا مورد استفاده سایر محققان و اساتید دانشگاهی قرار خواهد گرفت؟
فاز اول طبیعتا بارش فکری است که مسائل شناسایی شده و راهبردبرداری شده و درحال حاضر به‌صورت محدود دراختیار محققان قرار داده می‌شود، منتها آن مدل نهایی که استخراج می‌شود، به صورت گسترده منتشر خواهد شد.
ارزش علمی این حرکت در دانشگاه آزاد اسلامی را تشریح کنید.
این حرکت به دو دلیل ارزش علمی خوبی دارد؛ اول از جهت روشی که به‌صورت بارش فکری آخرین ایده‌ها و یافته‌های علمی 590 عضو هیات‌علمی فرهیخته را به‌صورت تخصصی استخراج کردیم؛ یعنی یک کار بسیار مطلوب انجام شد، دوم اینکه آخرین ایده‌های آنها به‌صورت تخصصی در موضوعات مختلف استخراج شده و این طبیعی است که از جهت علمی بسیار ارزشمند باشد. به‌علاوه اینکه این مجموعه درحال حاضر، یک منبع و ذخیره برای مرکز تولید کرده که به تولید دانش بومی کمک می‌کند. به‌عبارتی با این بارش فکری توانمندسازی هیات‌علمی انجام شد. طبیعی است که این مباحثات کمک زیادی می‌کند و درخصوص توانمند شدن، افزایش دانش و افزایش مساله‌شناسی اعضای هیات علمی بسیار موثر است؛ یعنی ذهن اعضای هیات‌علمی درگیر شده و توانمندسازی بالفعلی اتفاق افتاده است. نکته بعدی این است که این موضوعات، زمینه‌ای را برای برگزاری کرسی‌های تخصصی و کرسی‌های ترویجی ایجاد می‌کند. درحقیقت به‌سمت تولید نظریه‌پردازی در این عرصه‌ها حرکت می‌کنیم. ارزش دیگر آن بحث، نگاه بومی به مسائل است. یکی از نقاط ضعفی که در علوم انسانی وجود دارد این است که در منابع، مسائل روزمان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. ارزش علمی این کار، این است که موضوع مبتلابه جامعه را به‌صورت تخصصی و با استفاده ازعقل جمعی و تخصص جمعی و مباحثه علمی جمعی سامان دادیم، لذا از این جهات بسیار ارزشمند است و محصول آن قطعا در کلاس‌ها مورد توجه قرار گرفته و اساتید موضوعات را مورد تبادل قرار می‌دهند و به منابع درسی و موارد دیگری که دارد، توجه می‌کنند.
آیا می‌توان درحال حاضر درباره حکمرانی در جهان پساکرونا ایده جامعی مطرح کرد؟
به‌دنبال آن هستیم که ایده جامعی را تولید کنیم تا عرصه‌های مختلف حیات فردی و اجتماعی ما را در مواجهه با وضعیت جدید پساکرونایی نشان دهد. حالا فرض کنید وضعیت قوا، وضعیت نظام آموزشی، نظام فرهنگی، نظام اقتصادی، نظام معیشتی، وضعیت کارآفرینی، وضعیت فضای مجازی، وضعیت سیستم‌های نظارتی ارزشیابی، فرهنگ کار، وجدان کار، نظام‌های نظارت بر فرهنگ سازمانی، فرهنگ حضور، فرهنگ مجازی کار از راه دور، سیستم مشارکتی، فرهنگ گفتمان، مواجهات با مسائل حقوقی، جرائم جدیدی که ممکن است اتفاق بیفتد، فرهنگ جمع‌گرایی یا هویت جمع‌گرایی که در این فضای مجازی یا این وضعیت ادامه داشته باشد، طبیعتا محدودیت‌هایی از طرف روابط و مناسبات اتفاق می‌افتد؛ این چه آسیب‌هایی را برای هویت جمع‌گرایی به‌وجود می‌‌آورد. یکی از شاخص‌های فرهنگ ما، معنی‌دهی نظام اجتماعی با هویت جمعی (مشارکت‌های اجتماعی) است. بهطور مثال مسائل زیارتی، گردشگری، اماکن مذهبی، نمازجمعه‌ها، نمازجماعت و... چیزهایی است که می‌تواند با آسیب مواجه شود. باید از الان ببینیم که آسیب چیست و چگونه می‌توانیم آن را از آسیب حفظ کنیم. برخی از ارزش‌ها و هنجارها و نمادهای اجتماعی ما متاسفانه دچار آسیب می‌شوند. مثلا امسال روز قدس نداشتیم؛ روز قدس آثار سیاسی- اجتماعی زیادی به‌دنبال دارد. این آثار از جهت مشارکت اجتماعی و سرمایه اجتماعی که می‌تواند به‌وجود بیاورد، باید مدنظر قرار بگیرد. این اتفاق ممکن است برای 22بهمن بیفتد، بنابراین باید در این موضوع تامل کرد که خلاصه این نظام معنایی که حاکم بر روابط و مناسبات ماست، چگونه می‌تواند در این شرایط بازسازی شده، خودش را بازتولید کند و مورد غفلت قرار نگیرد. بعضی از این موضوعات در نظام اجتماعی مورد آسیب قرار گرفته است. بهطور مثال در مورد دید و بازدید تشویق‌های زیادی شده است که امسال به‌شدت مورد آسیب قرار گرفت. اگر این آسیب‌ها ادامه داشته باشد، عادت‌واره‌ها را تولید کرده و کم‌کم آن تعلقات اجتماعی، مثل صله‌رحم ممکن است کاهش پیدا کند، بنابراین معتقدم برای این آسیب‌ها باید راه‌هایی پیدا کنیم که چگونه ترمیم، جبران و بازسازی شود. از طرف دیگر باید به این مساله توجه شود که حضور افراد در خانواده در مسائل تربیتی و تعلقات، عشق و محبت را اضافه می‌کند و جهات مثبت و منفی اتفاق می‌افتد که باید به این مسائل با نگاه کارشناسی توجه کرده و برای آن راهکار داشته باشیم.
نتایج این حرکت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این ارزیابی قطعا می‌تواند نتیجه عالمانه قابل‌توجهی را تولید کند که مورد توجه مراکز تصمیم‌گیر، تصمیم‌ساز و مراکز علمی قرار گیرد و چنین اتفاقی قطعا خواهد افتاد. این اتفاق در مجموعه علمی اساتید 600 نفری با رویکرد تخصصی و تفکیکی به‌لحاظ علمی صورت گرفت.
آیا تلاش کارگروه‌های علمی در مورد کرونا متوقف شده یا کماکان ادامه دارد؟
فاز اول تمام شده و درحال ساماندهی فاز دوم هستیم تا براساس بهره‌ای از فاز اول که همانا بارش فکری بوده، بتوانیم کارهایمان را در قالب کلان‌پروژه‌ای که یک منظومه است، بهطور منسجم تولید کنیم. الان در مرحله اول، جزایر تخصصی تولید کردیم و در مرحله دوم می‌خواهیم این جزایر را در یک پازل جامع قرار دهیم تا بتوانیم معنای جامعی را از آن استخراج کنیم که مدل جامع حکمرانی اسلامی می‌شود. تعامل آنها در عرصه‌های مختلف باید در وضعیت اقتصاد، تعامل اقتصاد و فرهنگ، سلامت و نیازهای اجتماعی، زیست‌محیطی و زیرساختی مشخص شود. این کار را در فاز دوم که فاز جامع‌تری است، سامان می‌دهیم.
مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی معاونت علوم‌انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی باتوجه به تداوم کرونا چه برنامه‌هایی دارد؟ برنامه‌های این مرکز در تابستان پیش‌رو را بهطور کلی تشریح کنید.
در مرکز مطالعات، برنامه‌ریزی و تعالی معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی فعالیت‌های مختلفی انجام و رفتارهای متکثری ساماندهی می‌شود. برنامه‌های متعددی نیز در این زمینه وجود دارد. بهطور کلی یکی از برنامه‌های مرکز، تعامل گسترده‌تر با هیات‌های اندیشه‌ورز است که درحال‌حاضر برنامه‌های عملیاتی آن ساماندهی و انجام می‌شود و این ارتباط گسترده مرکز با هیات‌های اندیشه‌ورز ادامه دارد. هیات‌های اندیشه‌ورز در زمینه‌های مختلف مثل تالیف کتاب، توانمندسازی اعضای هیات‌علمی، بازنگری سرفصل‌ها، توجیه تاسیس دانشکده‌های موضوعی، تولید رشته‌های جدید و امثال آنها فعالیت می‌کنند. آنچه در مرکز مورد توجه است، اینکه گروه‌های تخصصی با نشاط فراوان کار را انجام می‌دهند. بهطور مثال اعضای این مرکز دائما در این فکر هستند که چه کاری انجام دهند تا بتوانند حداقل 20درصد محتوای دروس را به‌سمت دروس مهارتی و عملی سوق بدهند که این جزء برنامه گروه‌های تخصصی مرکز است. برنامه‌های توانمندسازی مرکز با قدرت خود ادامه دارد و بیش از 1200 عضو هیات‌علمی در اولین دوره حکمی‌سازی علوم شرکت کردند. این دوره از 31 خرداد شروع شده و به مدت 6 هفته ادامه دارد و در طول هفته، پنج استان روزی دو ساعت برنامه آموزشی دارند که عمدتا زیرساخت بحث روش‌شناسی، مباحث انسان‌شناختی و امثال آنها در برنامه‌های جدی مرکز بوده که در دست اقدام است. همچنین 23 برنامه توانمندسازی تخصصی انجام خواهد شد که در مرداد و شهریورماه اجرا می‌شود. این برنامه‌ها به تناسب اقتصاد، اجتماع، جامعه‌شناسی، مدیریت روانشناسی، مشاوره، علوم ادبیات، علوم عقلی، فقه، حقوق و... درحال انجام شدن است. بحث تالیف کتاب ازسوی هیات اندیشه‌ورز مطرح و بیش از 100 کتاب درسی، کمک‌درسی و مرجع پیشنهاد شده بود که حدود 50 کتاب از آن مورد تایید قرار گرفته و درحال فراهم کردن زمینه تالیف این کتاب‌ها هستیم. تالیف آنها نیز توسط اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های سراسر کشور انجام می‌شود.
برنامه‌های دیگر این مرکز، ارزیابی نشریات، گروه‌ها و دانشکده‌ها مثل تولید دانشکده‌های موضوعی است. این دانشکده موضوعی مثل دانشکده خانواده، دانشکده حکمرانی الگوی پیشرفت ایرانی- اسلامی، فضای مجازی، کارآفرینی و امثال اینها بنا دارد به‌صورت عملیاتی به کار دانش و تولید دانش بومی در این عرصه‌ها جهت دهد و خروجی آن هم دانش‌آموختگانی باشد که برای موضوعات موردنیاز جامعه پرورش یافتند. اکنون یکی از دانشکده‌های موضوعی که تصویب شد و در جلسه هیات‌رئیسه با تاسیس آن موافقت اصولی به‌عمل آمد، دانشکده حکمرانی اسلامی با رویکرد اقتصاد است که بناست در دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان تاسیس شود. بنابراین تلاش داریم خودمان را به مرز دانشی از دانشگاه با استفاده از ظرفیت‌هایی که در داخل و خارج از کشور وجود دارد، برسانیم.
* نویسنده: مریم حضرتی، روزنامه‌نگار